Ahmet Çiğdem'e Cevap

Ahmet Çiğdem'in -bütün aşağılamalarına rağmen- kıymetli olduğuna inandığım yorumunun tamamına cümle cümle giderek cevap vermeye çalışacağım. Türkiye'de küfür yemeye o kadar alışmışız ki biri küfür etmeden, akademik perspektifi olan bir yorum yazdığı zaman bizim için çok kıymetli oluyor. Normalde pazartesi günü cevap yazacaktım. Baktım, bir nefeste yazıyorum, yazayım dedim. Yazdım. Buyrun.

““Sol yoktur” başlıklı yazınızın, gerçekte “solda bir siyaset teorisinin olmadığı” iddiasını dile getirmeyi amaçladığını görmekle birlikte, bu iddianın tam da, “sol yoktur” ifadesini yanlışladığını, aslında, “sol varolduğu için”, “sosyalizm ve/veya komünizmde” bir siyaset teorisinin gelişkin bir biçimde temellendirilmediği ampirizmini öne çıkarma kurnazlığına prim bile vermek istemem, değil değer—yine de bu ampirizmi görmezlikten gelmek doğru bir tutum olmasa gerektir.”

Birincisi “sol yoktur” derken “sol”a yüklenen o mahut mânânın/amacın -cari ideolojik konstelasyona, baskıcı iktidar yapılarına, “emperyal” küresel düzene hem teorik hem de pratik olarak karşı çıkmak- saçma ya da imkansız olduğunu kastetmiyorum.

Bilakis bu her zaman mümkündür. Böyle bir imkan her zaman için vardır. Lafı “mümkün”den “imkan”a bilerek getirdim. Zira imkan dediğimiz şey her zaman için kendi mahrumiyetini (steresis) yani imkansızlığı -tabiri caizse- “performe” eder. İmkan (dunamis) kendi nakizini (adunamis) bize paradoks olarak zuhur edecek şekilde kendi içine alır. İmkan aynı zamanda imkansızlıktır. Buraya kadar Aristoteles'in Metafizik'ini konuşmuş olduk.

Neden mi? Zira “sol”un imkanından bahsetmeden evvel aslında câri düzenin imkanından bahsetmemiz gerekir. Câri barbar düzen mümkün olduysa, gayr-ı kapitalist ontolojilerde bastırılmış o kendisini mümkün kılan imkanlar fiile dönüşmüş demektir. Demem o ki, nasıl ki câri düzen sabık düzende bir imkandıysa, yarın da bir imkansızlık olarak tahakkuk edebilir. Dedik ya imkan imkansızlığı da içine alır, kapitalizmin imkan şartları da aynı zamanda onun imkansızlık şartları olarak tahakkuk edebilir.

Bendeniz soldan önce esasen büyük Öteki'nin varolmadığına, yani mevcut simgesel düzenin -Kemalizm, kapitalizm, emperyalizm, muhafazakarlık, apartheid vs.- mutlak olmadığına inanırım. Şayet bunların hepsine birden “sağ” diyeceksek, yani status quo'yu, halihazırdaki simgesel düzeni “sağ” olarak isimlendireceksek, o zaman sağın tam da bir fantezi olduğunu kabul etmek mecburiyetinde kalırız.

Bu da bizi, dünya “sol”unun (Türk solunun değil, zira onlar sadece İslam düşmanı, bu düşmanlık için Koç'tan kumanya almaya bile hazır) tam da o muhalafet ettiği câri ideolojik düzenin semptomu olduğunu ispat etmeye sevkeder. Daha sarih bir ifadeyle, şayet câri düzenin muhafazasının müdafaasını yapan “sağ” ise, ve “sol”da bu düzeni iptal etmeye “kastetmiş” olan ise, o zaman “sol” “sağ”ın semptomudur demektir.

Bakın bu durumda bile sol diye bir şeyin olmadığını kabul etmek mecburiyetinde kalırız. Zira semptom kendinde bir cevher olarak, muhtevası müspet bir kendilik olarak “var” değildir. Daha ziyade, kendisini Yasa'yla olan diyalektiğinde vaz eder. Müspet bir kendilik olarak var değildir semptom ama tahakkuk ettiğinde o dahil olup ait olamadığı Yasa'yı (konumuz açısından “sağ”ı, “düzen”i vs.) askıya alma kudretini de haizdir.

Ezcümle, sağ olsa olsa bir fantezidir, “sol” ise “sağ”ın semptomudur. Benim asıl sıkıntım, teorik “sol” geleneğin “sağ”ın, kendi iç antagonizmasının semptomlar olarak tezahür ederek kendisini pratik olarak yıkmasını beklemenin ötesinde pratik bir siyasetin teorikleştirmesini yapamamasıdır. Ve pratikte “sol” olarak isimlendirilen -komünist, sosyalist- hareketlerin de kendinden önceki “sağ”dan bile beter bir duruma sebep olması, o nefyettiğini iddia ettiği sağdan daha fazla “sağcı” hale gelmiş olmasıdır.

“Hele hele “sol” kavramının, gösterdiğinden çok gizlediğini ve artık, solla, sosyalizmin ve komünizmin özdeşleştirilmesinin çocukca bir tutkuyu imâ ettiğini belirtmek isterim. Siz sola bakmaktan, sosyalizme ve komünizme bakmaya fırsat bulamıyorsunuz. Buna devam edebilirsiniz.”

Açıkçası sosyalizm ve komünizm ile sol arasında bir tefrik-temyiz yapıldığını ilk defa duyuyorum. Hocadan önce böyle bir temyizi yapan var mı bilmiyorum ama varsa bile söylemlerini kanonikleştiremedikleri kesin.

Diyelim ki böyle bir temyizde bulunduk. Bu durumda şunları söylemem gerekir. Birincisi benim yazımda pratik komünizme ve sosyalizme dair hiçbir tenkit yoktu. Zira bendeniz bu pratiklerin de başta Marx olmak üzere (bütün teorik) “sol”la uzaktan yakından alakası olmadıklarını düşünüyor, ve bu yüzden bunları tenkide değer bile bulmuyordum. Kaldı ki ampirik “sol” üzerinden “teorik” “sol”a çakmanın da çok adice olduğunu düşünmüşümdür hep.

Ahmet Hoca beni bu noktada çok şaşırttı. Bugün “sol”cuların bile müdafaasını yapmaktan imtina ettikleri sosyalizme ve komünizme bakalım diyor. Ve benim bakmadığımı söylüyor. İşin kötüsü ömrüm Nazist, Maoist, Stalinist ve Kemalist yapıları araştırmakla geçti. Bakmamak ne kelime? O kadar bakmışım ki artık bunlar aklıma geldiğinde midem bulanıyor. Neden olduğuysa izahtan vareste.

“Sosyalizmin bir siyaset teorisine sahip olmadığı iddiası, bir çok kereler ve muhtelif isimlerce sahiplenilmiştir. Perry Anderson, Batı Marksizmi üzerine yazdığı kitabında hatta, bu iddiayı, kitabın temel argümanı olarak benimsemiştir.”

Birincisi ben sosyalizmin değil onu da kapsayacak şekilde bütün bir “sol”un , kendine “sol” diyen her failin teoride kısa devre verdiğini iddia ediyorum. İkincisi Anderson'la bendenizin argümanları çok farklı. Anderson Frankfurt Okulu, Althusser, Lukasc gibi teorisyenlerin en büyük sıkıntısının, o dönemin sosyalist hareketlerinin (başta sovyetler) başarısızlığa uğramasından sonra yalnızca teoriyle iktifa etmeleri ve bu suretle sınıf mücadelesinden ve bu mücadelede taraf olmayı vaaz eden Marx, Lenin, Luxemburg gibi pratik derdi olan “otantik” solculardan kopmaları olduğunu söylüyor.

Halbuki bendeniz bu isimlerden bile -kapitalizmi bertaraf etmiş ya da edebilecek- bir pratik siyasetin çıkmadığını iddia ediyorum. Neden mi? Birincisi Marx'ta tek bir müspet teklif yok. Sırf bu durum bile, ona referans yaparak söylem ve pratik ihdas eden bütün entelektüelleri krize sokar. Müspet bir teklif getirdikleri anda Marxist değildirler. Devrimi beklemeyelim diyen Luxemburg da buna dahildir, Lenin de. Bence Marx'a referans yaparak siyaset yapanların tümü Marx'ı nakzeder. Ama bu kötü bir şey değildir. Belki sorunlu olan Marx'tır. Bahs-i diğer. Ama siyaset ihdas edelim diyen bu gibi isimler de hem pratik hem de teorik olarak başarısız olmuşlardır.

“Gelgelelim, bu bir siyaset teori yokluğuna ve zaafına yol açmadığı gibi, önce Lenin’le parti ve cadre anlayışı, sonra II. Dünya Savaşı konjönktürünün neredeyse zorladığı ve sonrasında bütün Komünist Partileri en azından bir yere kadar “vicdanen” bağlayan tek ülke sosyalizmi pratiği, sosyalist enternasyonellerin ve beynelmilel işci hareketinin gelişim tarihi içerisindeki tartışmalarla birlikte kılı kırk yaran siyasal çatışma ve anlayışları belgelediğini dikkatinize sunarım.”

Bu konuda hiçbir şüphem yok. Müthiş bir kriz var, müthiş bir teemmül var. Fakat mesele o ki, günümüz açısından netice yok!

“Sadece Lenin ve Troçki’nin Rusya özgüllüğünden çıkarak yazdıkları bugün bile bir siyaset teorisinin öncüllerini kurmak bakımından eşsiz veriler sunmaktadır.”

Ben de aynı kanaatteyim. Bilhassa Troçki’nin fikirlerine çok ehemmiyet veririm. Ama yine aynı mesele: İyisiyle kötüsüyle Lenin öldü, Stalin geldi, her şey daha da mahvoldu, sonra da meşhur “sol” teorisyenlerin neredeyse hepsi Troçki'nin Stalinizm tenkitlerinin tamamını sahiplendiler ve hep bu tenkitleri dallandırıp hiçbir teklif getirmeden konuşmaya devam ettiler.

“Sizin bütün bunları bilmiyor oluşunuz, yahut biliyor ve fakat önemsemiyor oluşunuz, solipsizminizi güçlendirir belki ama sizi haklı ve doğru kılmaz.”

Hocanın neden böyle söylediğini tam anlayamadım. Bendeniz Lenin'in de Troçki'nin de çok kıymetli fikirleri olduğunu düşünüyorum. Fakat pratik tekliflere geldiğinde, ikisinin de başarısız olduklarını müşahade ediyorum. Zira teklifleri yanlış yerden getiriyorlar. Her ne kadar Troçki'nin Stalinist yapıyı demokratikleştirme çabası çok kıymetli olsa da sonunda kendisi “Marxist”-Leninist- çizgide kaldığı için başarılı olamıyor. Daha önce de dediğim gibi Lenin de Troçki de Marxistim derken yalan söylüyorlar, şayet bu Marxizm yalnızca Marx'ın pratik ispat etmeyen teorik analizlerini sahiplenmek demek değilse. Diyebiliriz ki Lenin de -birkaç istisnayı dışarıda bırakırsak- Troçki de Lenin üzerinde uzlaşıyorlar. O zaman Lenin'i konuşmak lazım. Bu kıymetli bir tartışma olabilir. Ama şimdilik bunu tehir ediyorum, zira çok mesele çok uzun. Yalnızca şu kadarını söylemekle iktifa edeyim: Lenin'in bugün teori dünyasındaki en ateşli savunucusu olan Zizek bile Lenin'den hareketle müspet bir siyasa teklif edemiyor.

“Sadece, Balibar’ın egaliberte kavramı bile (maalesef Ranciere değil)”

Ranciere kısmında egaliberte'yi sehven yazdım. Hoca düzeltmiş sağolsun. Ama malum, psikanalizde bu tür “lapsus”lara çok ehemmiyet verilir. Tesadüfi olmadığı düşünülür. Nitekim benimki de öyle oldu. Ranciere'in anahtar kavramı mesentente. Lyotard'ın differend'ine karşılık gelir. Bunu yazmam lazımdı. Ama kafam egaliberte'ye gitmiş. Zira yazının giriş kısmında Balibar demiştim ama yazı boyunca bir daha Balibar'ı yazmamışım. Kafamda Balibar'ı da yazmak varken Ranciere'i yazınca böyle bir hata olmuş. Diğer taraftan Ranciere ve Balibar arasında çok sıkı rabıtalar var. Bilhassa egaliberte meselesinde: Ranciere'e göre “polis” ile “kısımsız kısım” arasında bir antagonizma var. “Kısımsız-kısım” boş bir küllilik referansıyla polis'in semptomatik fazlası olarak tahakkuk ediyor. İşbu boş külli Balibar’ın egaliberte dediği, bütün konuşan varlıkların özgürlükteki eşitliğini vaz eden ilkenin ta kendisidir. Demem o ki egaliberte demişim ama çok da kötü olmamış sanki. Devam edelim:

“Sadece, Balibar’ın egaliberte kavramı bile (maalesef Ranciere değil)”, münhasıran eşitlik paradigmasına bağlı geleneksel sosyalist bir siyasal kavrayışın çıkmazlarını bir kere daha vurgulamak açısından oldukça işlevsel olmuştur- sizin olmadığını sandığınız, siyaset kavrayışı için, bu tek örnek olmasa gerektir.”

Ya hoca beni anlamamış ya da ben kendimi anlatamamışım. Kuvvetle muhtemelen ikincisi. Bendeniz yazıda saydığım isimlerden pratik siyasete dönük hiçbir teklif gelmediğini söylemiyorum. Câri siyasi düzende tek mesele kapitalizm değil. Irkçılık, milliyetçilik, statücülük, nepotizm, ulus-devlet, küreselleşme, çevre felaketleri vb. pek çok mesele mevcut. Ama “sol” teori Marx'tan itibaren meseleyi temel olarak kapitalizm olarak vaz etmiştir. O zaman ben de kendilerinden temel olarak bu hususta bir teklifte bulunmalarını, -totaliter-otoriter-segregasyonist yapılardan önce- münhasıran kapitalizmi (hakikaten) yıkacak bir siyasa geliştirmelerini ve bu minvalde teklifte bulunmalarını talep ediyorum. Yoksa Zizek'e gidin bakın, milliyetçiliğin, ırkçılığın anasını pratik seviyede ağlatacak teklifleri olduğunu görürsünüz. Ama her kitabında meseleleştirdiği kapitalizme karşı tek bir teklifi yok.

“Nitekim, andığınız isimler, sizi tatmin edecek bir siyaset teorisi geliştirmese bile, sizi “eğitmeyi” başarmış gözüküyorlar. Söylediklerinizin haksız, yanlış ve demagojik olduğunun en büyük kanıtı, şahsınızın düşünsel varlığı değil midir?”

Ona ne şüphe! Ben yazımda zaten bunu yazmışım. Demişim ki bu adamlar cari düzenin tahlil ve tenkidini nefis yapıyorlar. Ben de kendilerinden çok istifade ettim. Doktoramı da temel olarak bu isimler üzerine yaptım. Ama iş kapitalizme karşı -onu yıkacak- bir siyaset teklifine gelince, hepsinin ıslık çalmaya başladıklarını görüyorum.

“Siz bunlarla değil, Star, Yeni Şafak, Sabah, Akşam, bilmem hangi tv kanallarındaki ağabeyleriniz ve arkadaşlarınızla varolmak istiyorsanız, bu sizin seçiminiz, buna bir şey diyemem. Onlar sizin “arzuladığınız” siyaset teorisini zaten geliştirmişlerdir belki.”

Keşke hocanın kıymetli yorumu burada bitseydi. Ya da bu şekilde devam etmeseydi. Sessiz kalmayı tercih ediyorum.

“Bu ülkede düşünceye yönelik düşmanlığın bir kere daha sizin şahsınızda tescil edilmesinden üzüntü duyduğumu belirtmek isterim.”

“Câri ideolojik konstelasyonu tahlil ederlerken bizlere heyecandan kalp krizi geçirtmelerine rağmen” diye yazan birisine bu söylenir mi? Bu adamların teorik yaklaşımlarına benim kadar hayran olan kaç kişi vardır bilmiyorum. Sırf bu yüzden doktoramı onlar üzerine yazmışım. Her makalemde onlara referans yaparım. Benim saldırdığım fikriyatları değil ki. Anti-kapitalist pratik siyaset hakkındaki fikirsizlikleri -teklifsizlikleri, sessizlikleri.

“Ne kadar parlak olursa olsun, bu obskürantizmin sizin tarafınızdan temsil ediliyor olması, aynı şeyi bıktırıcı bir bayağılıkla sürdürenlerin ekmeğini elinden alabilir, burada bir yarar var; bunu da belirteyim.”

Şunu mu söylemek istiyor hoca acaba? Senin gibi bir AKP yalakası böyle şeyler yazdığında bir taraftan iyi oluyor, zira AKP yalakası olmayanlar senin gibi bir adam olmak yerine sahih bir entelektüel olmanın ne kadar zaruri olduğunu idrak edebilirler?

Bu arada obskürantizm nereden çıktı anlamadım. Yazı çok net. Sol sadece teoriden ibaret, ve bu teori pratik bir siyasa teklif edemiyor diyor. Tersine yazı biraz fazla “açık” oldu bence.

“Kardeşce tavsiyem, olabilirse eğer, bu lafazanlıklara müracaat etmemenizin biyolojik ve ideolojik sağlığınız açısından önemli olduğu istikâmetindedir.”

Biyolojik sağlığım?

“Bu notu yazmamın amacı şudur: müslümanların son yıllarda, sosyalizmi ve komünizmi teorik ve pratik olarak azımsamaya, değersizleştirmeye ve önemsizleştirmeye ayırdıkları enerjinin beyhude olduğunu söylemek.

Tanrı yardımcınız olsun, yine de.”

Ben dünyada -Vattimo'nun hermenotik komunizmini saymazsak-sosyalizmi ve komünizmi -ben de komünistim, ben de sosyalistim! demek dışında- yücelten, bunların ne kadar da isabetli siyasetler olduğu hakkında kitaplar yazan hiçbir “sol” entelektüel bilmiyorum. Müslümanlardan önce “solcu”lar değersizleştirdiler bunları. Ve Müslümanlarla ne kadar alakanız var hocam bilmiyorum ama gidin bakın Müslüman gençlere, STK'lara. Hepsi sabahtan akşama kadar Marx'tan Zizek'e kadar bütün “sol” teorisyenleri okuyorlar. O kadar ki “solcular”ı bile geçtiler. Allah hepimizin yardımcısı olsun, Ahmet hocamın da ideolojik ve biyolojik sağlığını korusun.